Dynamiczny rozwój fotowoltaiki w Polsce, a ścieżka kształcenia kadr sektora PV

Nieodpowiednie praktyki instalacyjne na rynku fotowoltaicznym, a szczególnie powtarzające się przypadki niepoprawnie wykonanych instalacji fotowoltaicznych, mogą przełożyć się na negatywny wizerunek całego rynku fotowoltaicznego. Choć informacje o nieprawidłowo wykonanych instalacjach nie pojawiają się zbyt często, możemy natrafić na pojedyncze przykłady uchybień w kwestii wykonania instalacji PV. W obliczu dynamiki, z jaką rozwija się rynek instalacji fotowoltaicznych, warto zwrócić uwagę na przyczynę występowania niepoprawnie wykonanych instalacji fotowoltaicznych. Z czego wynikają zaniedbania?

Jakimi uprawnieniami dysponuje kadra sektora PV?

Stowarzyszenie Branży Fotowoltaicznej POLSKA PV zauważa brak kompleksowych uprawnień do wykonywania instalacji. Obecnie zgłoszenie instalacji wiąże się z koniecznością posiadania jednego z trzech typów uprawnień:

  • uprawnienia budowlane w specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych do kierowania robotami budowlanymi lub
  • ważny certyfikat potwierdzający kwalifikację do instalowania odnawialnych źródeł energii, lub
  • ważne świadectwo kwalifikacyjne uprawniające do zajmowania się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci elektrycznych.

Pomimo tego, że istnieje certyfikat przypisany instalatorom, potwierdzający posiadanie kwalifikacji do instalowania systemów fotowoltaicznych, większość osób posługuje się świadectwem kwalifikacyjnym uprawniającym do zajmowania się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci elektrycznych (często potocznie świadectwa te są nazywane uprawnieniami SEP’owskimi). Wynika to z faktu, że w powszechnej opinii branży są najłatwiejsze do pozyskania, jednakże nie odzwierciedlają faktycznej wiedzy – szczególnie w zakresie instalacji fotowoltaicznych.

Rys. Rosnąca z roku na rok liczba wydanych certyfikatów OZE w zakresie systemów fotowoltaicznych (PV) odwzorowuje zwiększającą się dynamikę rynku PV w Polsce oraz zapotrzebowanie na wykwalifikowaną kadrę sektora PV. Wykres opracowano na podstawie rejestru certyfikowanych instalatorów – Urząd Dozoru Technicznego

Certyfikat instalatora w zakresie systemów fotowoltaicznych UDT

Certyfikat wydawany przez Urząd Dozoru Technicznego, potwierdzający kwalifikacje w zakresie instalowania systemów fotowoltaicznych, z założenia skupia się na węższym zakresie wiedzy (czyli wiedzy stricte na temat instalacji fotowoltaicznych). Niestety jednak UDT narzuca program szkoleń, który w opinii branży nie nadąża za rozwojem i dynamiką rynku PV w Polsce. Jak alarmuje branża, w niektórych aspektach programy szkoleń UDT są archaiczne, a zdobywana wiedza w wielu przypadkach okazuje się bezużyteczna (np. szkolenia dotyczące technologii niemających już dzisiaj znaczenia rynkowego). Programy kształcenia nie odnoszą się również do kwestii projektowania instalacji fotowoltaicznych w zakresie bezpieczeństwa przeciwpożarowego, które jest obecnie jednym z priorytetów w realizacji tych inwestycji.

Jedne uprawnienia, wiele ścieżek do ich pozyskania

Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii wprowadza możliwość wydawania certyfikatu UDT w zakresie systemów fotowoltaicznych (PV) bez odbycia szkolenia i bez przystępowania do egzaminu osobom, które posiadają: „dyplom ukończenia studiów wyższych na kierunku lub w specjalności w zakresie instalacji odnawialnego źródła energii albo urządzeń i instalacji sanitarnych, energetycznych, elektroenergetycznych, grzewczych, chłodniczych, cieplnych i klimatyzacyjnych lub elektrycznych”.

Niestety w ustawie nie określono precyzyjnie, absolwenci których kierunków mają możliwość uzyskania tych uprawnień. Sygnały docierające z branży PV wskazują, że istnieje bardzo duże zróżnicowanie pomiędzy możliwymi drogami uzyskania tych samych uprawnień. Do pierwszej grupy należą osoby, które mają doświadczenie i przeszły przez szkolenie w akredytowanym ośrodku oraz zdały egzamin. W drugiej grupie znajdują się osoby posiadające dyplom technika OZE, które dostają uprawnienia UDT na zasadzie przedłożenia dokumentu, przy czym, otrzymanie dyplomu technika OZE wiąże się z koniecznością zdania egzaminu, który realnie weryfikuje wiedzę teoretyczną i praktyczną osoby przystępującej. Do drugiej grupy należą również absolwenci szkół wyższych, w przypadku których szkolenie i odbycie szkolenia oraz przystąpienie do egzaminu nie jest wymagane. Oznacza to problem z niejednorodnością w przygotowaniu zawodowym i w tym, jakie umiejętności należy wykazać. W związku z czym, mamy rozdźwięk zarówno pod względem wymagań, jakie są stawiane osobom z różnych grup starającym się o certyfikat instalatora OZE, jak i pod względem umiejętności teoretycznych i praktycznych uzyskanych w ramach poszczególnych ścieżek pozyskiwania certyfikatu. Reasumując, mamy styczność z jednym typem uprawnień, ale różnymi wymaganiami oraz różnym stanem wiedzy instalatorów uzyskujących uprawnienia z innych ścieżek pozyskiwania certyfikatu. Konsekwencją takiego stanu rzeczy są sytuacje, w których certyfikat UDT w zakresie systemów fotowoltaicznych (PV) jest wydawany osobom, które nie mają odpowiedniej wiedzy, a zwłaszcza wiedzy praktycznej w zakresie instalowania systemów fotowoltaicznych. Nie jest to jedyny problem. Taki stan rzeczy wpływa również na dewaluację tego uprawnienia, które coraz mniej znaczy, jest coraz mniej warte, ponieważ powszechnie wiadomo, że za nim nic nie stoi.

Rekomendacje Branży PV

W innych krajach, np. w Stanach Zjednoczonych, system certyfikacji jest oparty o stowarzyszenia branżowe. W opinii branży PV należałoby rozważyć utworzenie systemu działającego na podobnych zasadach w Polsce. Na samym początku funkcjonowania systemu kursy prowadzone przez stowarzyszenia branżowe oraz uprawnienia przez nie udzielane byłyby alternatywą, a docelowo mogłyby zastąpić uprawnienia UDT, których wartość obniżyła się w ostatnich latach. Docelowo, wzorując się na uprawnieniach wydawanych przez Stowarzyszenie Elektryków Polskich, stowarzyszenia związane z branżą fotowoltaiczną mogłyby wydawać swoje uprawnienia. Taki system został usankcjonowany i funkcjonuje w USA, a certyfikat wydawany w USA jest poważany. Ponadto jest to dokument, którego uzyskanie nie jest możliwe bez podparcia się wiedzą. Zaproponowane rozwiązanie wymagałoby wprowadzenia norm legislacyjnych, norm prawnych, które usankcjonowałyby, jakie stowarzyszenia i instytucje mogą zajmować się wydawaniem takich uprawnień. Konieczne byłoby również utworzenie norm, które będą wskazywały, kto i w jaki sposób może organizować szkolenia i wydawać uprawnienia.

NABCEP PV Installer Specialist (PVIS) – wzór do przeprowadzenia zmian

Amerykański system certyfikowania instalatorów fotowoltaiki można uznać za wzór do przeprowadzenia zmian. Jedną z zalet tego systemu certyfikacji jest to, że pytania i zagadnienia wymagane do uzyskania uprawnień są publikowane i ogólnodostępne. Baza zagadnień i pytań, których trzeba się nauczyć jest znana kandydatom na instalatorów, a sam zakres jest rozsądny i adekwatny do obecnego stanu wiedzy, a także skupia się na aspektach, które mają znaczenie w branży i są kluczowe dla instalatorów. Udostępnianie pytań, bądź zagadnień to powszechna praktyka, wykorzystywana m.in. na uczelniach wyższych, w której chodzi o to, by osoba przystępująca do egzaminu miała szansę zdobyć odpowiednią wiedzę. Kolejnym mocnym punktem certyfikacji w Stanach Zjednoczonych jest obowiązkowa część praktyczna egzaminu. W Polskim systemie część praktyczna ogranicza się jedynie do zadań obliczeniowych, które trzeba rozwiązać.

System szkolenia dostosowany do zmian rynkowych

Idea zaangażowania stowarzyszeń branżowych do certyfikacji kadr sektora PV jest najbardziej odpowiednią i rozsądną ścieżką kształcenia kadr PV. Należy zauważyć, że nie byłoby to jedyne takie rozwiązanie w polskim prawie. Z pewnością poprawiłoby to jakość kształcenia kadr z branży PV, ponieważ w stowarzyszeniach funkcjonują eksperci, którzy znają problemy branży i są w stanie przygotować cykl szkoleń, który będzie dostosowany do zmian rynkowych. Na przestrzeni ostatnich lat byliśmy świadkami dynamicznego rozwoju technologii fotowoltaicznej i brak ciągłego doskonalenia i zmieniania procedury szkoleniowej oraz zakresu programów szkoleniowych będzie skutkował ciągłą utratą wartości takiego uprawnienia.